زندگی ما یک عالمه لحظه داره که درهر لحظه یک احساسی را تجربه می‌کنیم. یک روز از ته دل خوشحالیم، یک روز دلمان گرفته، یک وقت‌هایی هم یک عالمه حس متناقض با هم سراغمان می‌آیند. احساسات بخش جدانشدنی از زندگی‌ماست و روی همه قسمت‌های زندگی‌ما تأثیر می‌گذارند، از تصمیم‌گیری‌هایمان گرفته تا روابط و حتی سلامت جسم و روح‌مان. ولی تا حالا فکر کردید احساسات دقیقاً چی هستن و چطور می‌توانیم بهتر بشناسیم‌شان؟ در این مقاله قرار هست به دنیای احساسات سر بزنیم و ببینیم چطوری می‌شود با شناخت احساسات، زندگی بهتری داشته باشیم.

چرا شناخت احساسات مهمه؟

اگه بتوانیم احساسات خودمان و دیگران را بشناسیم، خیلی بهتر می‌توانیم آنها رامدیریت کنیم و روابط سالم‌تری داشته باشیم. مثلاً وقتی بفهمیم که عصبانیتت فقط به خاطر یه چیز کوچیک نیست و پشت آن یک حس ناامیدی یا بی‌احترامی هم هست، راحت‌تر می‌توانیم کنترلش کنیم و تصمیم درستی بگیریم.

فرض کنید یک روز حس بدی دارید ولی نمی‌دانید دقیقاً مشکل کجاست. اگر یاد بگیریم که چطور حس‌هایمن را درست تشخیص دهیم، شاید بفهمیم که ناراحتی‌‌ما از یک انتظاری است که برآورده نشده، یا ترس از اینه که یک چیزی را از دست بدهیم. این شناخت به ما کمک می‌کند که به جای اینکه در حس‌هایمان غرق شویم، یک راه‌حلی برای آنها پیدا کنیم.

تفاوت بین "حس" و "هیجان"

خیلی وقت‌ها این دو مفهوم را به جای هم استفاده می‌کنیم، ولی در واقع باهم تفاوت دارند:

1. هیجان (Emotion)
   • یک واکنش سریع و شدید به یک اتفاق خاص هست.
   • معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد و بعد فروکش می‌کند.
   • با تغییرات بدنی همراه است (مثلاً وقتی می‌ترسید ضربان قلب تند می‌شود).
   • مثال: ترس، خشم، شادی، غم.
2. حس (Feeling)
   • برداشت ذهنی ما از یک هیجان خاص هست.
   • معمولاً ماندگارتر از هیجان است.
   • تحت تأثیر تجربه‌های گذشته و طرز فکر ماست.
   • مثال: حس امنیت، حس آرامش، حس ناامیدی.

مثال ساده:

فرض کنید در یک کوچه تاریک راه می‌روید و یک دفعه صدایی می‌شنوید. اول هیجان ترس سراغتان میاد (تپش قلب، انقباض عضلات، آمادگی برای فرار). ولی بعد که می‌فهمید فقط باد بوده، آرام می‌شویم، ولی حس ناامنی شاید تا چند دقیقه در دلتان باقی بماند.

مدل گل پلاتچیک: احساسات مثل یک چرخه

 "رابرت پلاتچیک" روانشناس، نظریه جالبی درباره احساسات را مطرح کردند. ایشان احساسات را شبیه یک گل با هشت تا احساس اصلی در نظر گرفتند. این احساسات می‌توانند با هم ترکیب شوند و حس‌های جدیدی را بسازند، درست مثل ترکیب رنگ‌ها که رنگ‌های جدید ایجاد می‌کنند. مدل ایشان به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چطور احساسات مختلف به هم مرتبط هستند و چطور می‌شود آن‌ها را بهتر درک کرد. این مدل به‌ویژه در روانشناسی شناختی و درمان شناختی-رفتاری (CBT) کاربرد زیادی دارد، چون به افراد کمک می‌کند احساسات پیچیده‌ خود را ریشه‌یابی کنند و بهتر بشناسند.

احساسات اصلی ما کدام هستند؟ با ذکر مثال

در هر گلبرگ احساسات از یک جنس هستند که هرچه به مرکز گل نزدیک‌تر می‌شویم آن احساس شدیدتر می‌شود:

1. شادی
   • لذت (خفیف): وقتی یک پیام خوب از یک دوست می‌گیریم.
   • شادی (متوسط): وقتی به یک هدفی که می‌خواستیم می‌رسیم.
   • هیجان: وقتی یک خبر فوق‌العاده می‌شنویم.
2. اعتماد
   • پذیرش (خفیف): وقتی به یک نفر اعتماد داریم.
   • اعتماد: وقتی مطمئن هستیم یک نفر کنارمان هست.
   • تحسین: وقتی شخصی را واقعاً قبول داریم و به او احترام می‌گذاریم.
3. ترس
   • احتیاط (خفیف): وقتی در یک مکان تاریک راه می‌رویم.
   • اضطراب: وقتی برای یک امتحان یا مصاحبه استرس داریم.
   • وحشت: وقتی حس می‌کنیم در یک خطر خیلی جدی هستیم.
4. تعجب
   • سردرگمی (خفیف): وقتی یک چیز عجیبی را می‌بینیم.
   • تعجب: وقتی یک دوست قدیمی را بعد از سال‌ها می‌بینیم.
   • شگفتی: وقتی یک چیز خیلی نادر و عجیبی را می‌بینیم.
5. غم
   • دلگیری (خفیف): وقتی یک روز خوبی نداشتیم.
   • اندوه: وقتی عزیزی را از دست می‌دهیم.
   • ناامیدی: وقتی حس می‌کنیم هیچی درست پیش نمی‌ره.
6. انزجار
   • ناراحتی (خفیف): وقتی یک بوی بد می‌آید.
   • بیزاری: وقتی یک رفتار زشتی را می‌بینیم.
   • نفرت: وقتی چیزی را واقعاً غیرقابل‌تحمل می‌بینیم.
7. خشم
   • کلافگی (خفیف): وقتی یک نفر سر قولش نمی‌ماند.
   • عصبانیت: وقتی یک نفر به شما بی‌احترامی می‌کند.
   • خشم شدید: وقتی یک بی‌عدالتی بزرگ را می‌بینیم.
8. انتظار
   • کنجکاوی (خفیف): وقتی مشتاقیم چیزی راربفهمیم.
   • اشتیاق: وقتی برای یک اتفاق هیجان‌انگیز لحظه‌شماری می‌کنیم.
   • هوس: وقتی خیلی منتظر یک اتفاق خاص هستیم.

احساسات ترکیبی چطور شکل می‌گیرند؟

همه‌ی احساسات خالص نیستند و خیلی وقت‌ها ترکیب دوتا حس مختلف هستند. پلاتچیک چند تا ترکیب احساسات را معرفی کرده است:

• عشق = شادی + اعتماد
• خوش‌بینی = شادی + انتظار
• پشیمانی = غم + انزجار
• تحقیر = خشم + انزجار
• ترس از رد شدن = ترس + اعتماد
• تردید = انزجار + تعجب
• سرخوردگی = غم + انتظار
• حیرت = تعجب + ترس
• پرخاشگری = خشم + انتظار

نواقص مدل گل پلاچیک

مدل هیجانی رابرت پلاچیک یکی از معروف‌ترین مدل‌های احساسات است، اما مثل هر نظریه‌ای، محدودیت‌هایی دارد. در اینجا چند مورد از ضعف‌های آن را توضیح می‌دهیم:

۱. ساده‌سازی بیش از حد احساسات

پلاچیک احساسات را به هشت مورد اصلی محدود کرده است (مثل شادی، غم، ترس و خشم)، اما تجربه هیجانی انسان خیلی پیچیده‌تر از این‌ّها است. احساسات زیادی وجود دارند که در این مدل جایی ندارند یا به سادگی قابل ترکیب نیستند.

۲. روابط دقیق بین احساسات مشخص نیست

پلاچیک احساسات را به صورت جفت‌های متضاد نشان داده، مثل شادی در برابر غم یا اعتماد در برابر نفرت. اما همیشه این روابط این‌قدر ساده نیستند. مثلاً یک نفر می‌تواند همزمان هم احساس اعتماد داشته باشد و هم کمی نفرت.

۳. توجه کم به فرهنگ و یادگیری

این مدل بیشتر به جنبه‌های زیستی و تکاملی احساسات توجه دارد و نقش یادگیری، تجربیات شخصی و فرهنگ را کمتر در نظر می‌گیرد. در حالی که می‌دانیم ابراز و تفسیر احساسات در جوامع مختلف متفاوت است.

۴. ضعف در توضیح احساسات پیچیده

پلاچیک می‌گوید احساسات پیچیده‌تر از ترکیب احساسات پایه‌ای به‌وجود می‌آیند، اما دقیق توضیح نمی‌دهد که مثلاً حسادت یا شرم چطور شکل می‌گیرند و چه عواملی آن‌ها را قوی‌تر یا ضعیف‌تر می‌کنند.

۵. نادیده گرفتن هیجانات اجتماعی

مدل پلاچیک بیشتر بر احساسات فردی تمرکز دارد و کمتر به احساسات مهم اجتماعی مثل همدلی، گناه یا شرم می‌پردازد. در حالی که این احساسات در روابط بین‌فردی نقش کلیدی دارند.

۶. محدودیت‌های مدل چرخه‌ای

پلاچیک احساسات را در یک چرخه قرار داده و نشان داده که برخی از آن‌ها با هم ترکیب می‌شوند. اما این ترکیب‌ها همیشه منطقی نیستند. مثلاً او می‌گوید "شادی + اعتماد = عشق"، اما عشق خیلی پیچیده‌تر از این است و می‌تواند شامل احساسات متنوع‌تری باشد.

نتیجه‌گیری

در کل، مدل پلاچیک یک چارچوب خوب برای شناخت احساسات پایه‌ای است، اما برای بررسی احساسات پیچیده‌تر، تأثیر فرهنگ و شناخت، یا روابط بین‌فردی، به مدل‌های تکمیلی نیاز داریم.احساسات چیزای ساده‌ای نیستن، بلکه ترکیبی از حس‌های مختلفن که تو شرایط مختلف به سراغمون میان. مدل گل پلاتچیک تا حدی کمک می‌کنه که بفهمیم چه احساسی داریم و چطور باهاش کنار بیایم. وقتی احساساتمون رو بشناسیم، راحت‌تر می‌تونیم تصمیم بگیریم، روابط بهتری بسازیم و آرامش بیشتری تو زندگی داشته باشیم.

حالا نوبت شماست! شده تا حالا یک ترکیب احساسی عجیب را تجربه کنید که ندانید دقیقاً چی حس می‌کنید؟

در بخش کامنت‌ها منتظر جواب‌هایتان هستیمJ